Ogromne, drewniane koło młyńskie. Wytworzoną pracę wykorzystywano do odwadniania kopali i zasilania innych urządzeń. Wodę potrzebną do napędzania dostarczano akweduktem z pobliskich wzgrz.
Od kopalni lazurytu w Afganistanie 8000 lat temu po złoża ziem rzadkich w dzisiejszych Chinach, monopol na wydobycie surowcw naturalnych był kołem zamachowym i źrdłem bogactwa całych regionw. W XVII wieku taką rolę wobec Krlestwa Szwecji odegrała kopalnia miedzi w Falun. Zaspokajając 2/3 wczesnego zapotrzebowania Europy na miedź, kopalnia stała się głwnym źrdłem dochodu i pozwoliła na sfinansowanie niezwykle kosztownych wojen, ktre rzuciły na kolana potęgi takie jak Święte Cesarstwo Rzymskie i Rzeczpospolitą.
Chociaż w Falun wydobywano miedź już od X wieku, to pełnię świetności kopalnia osiągnęła w wieku XVII, gdy wydobywano do 3000 ton miedzi na rok. Na dzisiejsze standardy jest to ilośćraczej niewielka, ale w czasach przedindustrialnych była ona zawrotna. Właśnie to powoduje, że kopalnia, a także jej nawierzchniowa infrastruktura, robią spore wrażenie. Pozwala na wgląd w świat, w ktrym moglibyśmy żyć, gdyby nie istniał węgiel kamienny ani ropa naftowa. Świat napędzany wodą i siłą mięśni zwierząt na przemysłową skalę! Technologie, ktre zostały wymyślone i zarzucone wraz z wynalezieniem silnikw parowego i spalinowego oraz elektryczności. Świat kopalni orkw z Isengardu.
Kopalnia w Falun była kopalnią głębinową, wymagała więc odwadniania. Pierwotnie do napędzania pomp używano kieratu i koni, ale i to okazało się
niewystarczające. Z pobliskich wzgrz zbudowano więc akwedukt, ktrego woda zasilała olbrzymie koło młyńskie. Ale to dopiero początek problemw: trzeba bowiem jakoś dostarczyć wygenerowaną pracę do pomp znajdujących się w dole szybu. Dzisiaj mamy w tym celu elektryczność, sprężone powietrze rwnież jest dobrym rozwiązaniem. Wwczas jedynym wyjściem było zbudować szereg mechanicznych przekładni. Ruch obrotowy koła młyńskiego zamieniany był na ruch posuwisty dwch rwnoległych drążkw, ktre, niczym przewody elektryczne, mogły być kolejno łączone. W ten sposb pracę przenoszono w głąb kopalni, a także dostarczano do innych urządzeń.
W XVIII wieku kopalnia podupadła, ale ostatecznie zamknięta została dopiero w 1992 roku. W 2001 roku wpisana została na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Niemniej jednak wciąż odbywa się w niej produkcja najbardziej popularnej i kultowej farby całej Skandynawii: czerwieni z Falun. Farbą tą malowane są niemal wszystkie domki i farmy w Szwecji, tworząc charakterystyczny skandynawski krajobraz. Intensywny, kolor farba zawdzięcza tlenkom żelaza.
Oczywiście, w Szwecji były i są inne kopalnie. Chcę tutaj napisać o pięknej zabytkowej kopalni srebra w Sali, położonej o 65km na zachd od Uppsali. Pod względem tego, co można w niej zobaczyć, jest według mnie ciekawsza od tej w Falun. A zobaczyć można niezwykłą plątaninę
Rozmiar wydrążonych sztolni robi piorunujące wrażenie i spokojnie może być porwnane do sztolni wspłczesnych kopalni.
korytarzy i komr o fantastycznych kształtach wydrążonych w ciągu kilkuset lat. Jest to tym bardziej imponujące, gdy weźmiemy pod uwagę, jaką metodę wydobywczą stosowano. Otż składano pod ścianami stosy, ktre następnie podpalano. Nagrzewana skała pękała i można ją było następnie kruszyć młotami. Metoda ta była niezwykle czasochłonna, ponieważ w miejsce, gdzie podpalono stos, można było wejść dopiero po kilku dniach, a skała pękała na co najwyżej kilkanaście centymetrw grubości.
Kopalnia w Sali oferuje też dużo ciekawsze i zrżnicowane wycieczki: od wersji light przeznaczonej dla rodzin z dziećmi do maratonu po kopalni dla prawdziwych fanatykw. Ja oczywiście zapisałem się na maraton i nie żałuję, bo było co oglądać. W cenie biletu zawarty był rwnież smaczny i ciepły lunch do zjedzenia z przewodnikiem pod ziemią. Trzeba tu dodać, że z jakiś dziwnych powodw kopalnia jest bardzo zimna. Temperatura wynosi nie więcej niż 5C, a gdzieniegdzie pojawia się śnieg.
